Het is een gevaarlijk woord; innovatie. Nu zijn heel veel woorden gevaarlijk. Maar de gevaarlijkste categorie is wellicht die van de multi-interpretabelen: de woorden met meerdere betekenissen.
De simpele - en leukste om mee te spelen - zijn degene waar de klemtoon zijn betekenis bepaalt. Vergaand. Vérgaand of vergáánd? De context bepaalt je keuze (en dus kan het soms vals-leuk zijn je lezer die informatie pas laat te geven). Email. Zonder context is de kans groot dat je hier elektronische post in ziet en niet de glaslaag. Terwijl het woord toch echt maar één betekenis heeft. Jóuw context bepaalde de inhoud van het losstaande woord. En emailleren... wie komt dat woord nog vaak tegen?
Innovatie is ook zo'n woord.
Proef het woord eens. Ruik er eens aan. Kijk eens goed. Luister naar z'n klank. Wat roept innovatie dan voor gevoel op? Welke woorden bevinden zich in de woordenwolk die je kunt maken? Opgewekte? Magische? Hoopvolle? Positieve? Of juist hun tegenpolen? Roept innovatie een aangenaam, vertrouwenwekkend gevoel op?
Innovatie is vernieuwing. Vernieuwing is vooruitgang. Iedereen die daarvan is overtuigd, bevindt zich in een stroom die eeuwen geleden begon als het Vooruitgangsgeloof.
Het is De Ellende Van Onze Tijd; de idee dat op de schouders van het verleden doorgaan vóóruit gaan betekent.
Er is geen enkele reden aan te nemen dat vooruitgang positief is, noch dat zij negatief is.
We zijn zoals de overdrachtelijke tovenaarsleerling 'maar wat aan het doen'. 'We' is in dit geval 'de mensheid' en dat 'zijn maar wat aan het doen' refereert aan het ontbreken van een plan. Er bestaat geen (goddelijk of anders) plan en er is geen doel. Afzonderlijke elementen ontwikkelen zich, met eigen doelen, en de optelsom van toevalligheden bepaalt de koers.
Da's helemaal niet defaitistisch. Het betekent vooral dat we achter ons een lijn (menen te) zien, maar dat de toekomst terra incognita is omdat we niet weten hoe de elementen op elkaar reageren.
Dat is dus innovatie: bewegen in een onbekende omgeving, vol gevaren en mogelijkheden. Die beweging is vooruit. Maar pas als de omgeving in kaart is gebracht, is duidelijk wat dat je aan vooruitgang bracht. Vooruitgáng kan best terugkeer op je schreden inhouden en opnieuw beginnen.
Mooi. We zijn er. Want da's precies wat me zo fascineert aan innovatie: de idee dat innovatie goed is. Da's absoluut geen noodzakelijkheid. Sterker, vanaf het moment dat 'de mens' zich ging bemoeien met de aarde, is het exponentieel slechter gegaan. Met de aarde. Niet alleen omdat we denken beter te kunnen - hetgeen impliciet is gebaseerd op de idee dat er wél een plan bestaat - maar vooral omdat we zijn gaan denken dat vooruitgang en vooruitgaan gelijk zijn.
Dat we ruim een eeuw nodig hebben gehad om de desastreuze grenzen van industrialisatie te ontmoeten, is tekenend. Ongebreideld kopen van al die spullen, consumentisme, is daarvoor nodig. Parasiteren op grondstoffen, is daarvoor nodig. Het stimuleren van afgunst, is daarvoor nodig. Als je alleen de nadelige effecten van die 'vernieuwing' er uit licht, krijg je een zwartgallig, apocalyptisch beeld.
Het zou best kunnen dat we het Eind Van Een Tijdperk meemaken, gelet op het tegelijk optreden van verschillende veranderingen. In dat geval zou ik iedereen die innovatie associeert met vooruitgang wantrouwen. Dat zijn eerder oude patroondenkers dan gidsen in onbekend terrein.
Hoe je die herkent? Eenvoudig toch? Da's degene die je wijst op voor- én nadelen, die kansen én gevaren ziet. Zijn er niet veel.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten