Georganiseerd sociaal

Er is een nieuw medicijn op de markt. Het werkt tegen allerlei kwaaltjes, maar doet zelf niets.

Het medicijn heet sociale wijkteams (SWT). Kort gezegd: interdisciplinaire teams die op wijkniveau opereren. Dat interdisciplinaire zit in de lift. In de psychiatrie bestaan ze al langer, onder de naam (F-)ACT. En met geregeld succes.

Het zijn opvallende interventies. Als eerste omdat de cliënt centraal wordt gesteld. Hij of zij wordt actief opgezocht en op - heel subtiele - wijze verleid terug te keren in behandeling. Zeker de ACT-ers werken heel sterk vanuit de situatie van de klant en pakken díens grootste problemen eerst aan. Die zijn nooit mis, omdat de meeste klanten (zware) psychiatrische problematiek kennen en/of dak- of thuisloos zijn. 'Zorgwekkende zorgmijders' een wonderlijk mooi klinkende vakterm voor een ernstig probleem.

Ten tweede omdat eindelijk wordt erkend dat een klantperspectief betekent dat schotten niet worden gezien. Voor een klant maakt het immers niet uit wie de hulpverlener betaalt of aanstuurt, zolang zíjn probleem maar wordt opgelost.

Sociale wijkteams zijn ook interdisciplinair. Dat is pure winst, want veel van de (overheids)dienstverlening is niet zo enorm ontschot.

Ondanks dat is het van belang goed op te letten. ACT is een aanpak die niet een-twee-drie in het werk is te parachuteren. Het vereist vooral een andere hóuding, naast nieuwe werkwijzen. Niet voor niets is het nog steeds niet zo dat heel Nederland is vergeven van de (F-)ACT-teams. Zorgvuldigheid kost tijd.

Sociale wijkteams beangstigen me dan ook. Als paddestoelen in de herfst schieten ze zu uit de grond. De drijfveer is níet de vrager. De drijfveer is aanstormende wetgeving en bezuiniging per 1 januari aanstaande. Dat zijn haast garanties voor miskleunen. Het zijn de verkeerde drijfveren.

Mijn verwachting is dat veel sociale wijkteams zich niet zullen (kunnen) ontworstelen aan de bestaande werkwijzen en verhoudingen. De kans is groot dat niet sociale (netwerk)ondersteuners ontstaan, maar Nieuwe Bemoeials. Ja, ja, daarop bestaan uitzonderingen en er gaan ook zeer zeker successen worden behaald.

Waarnaar ik bijvoorbeeld razend benieuwd ben, is het antwoord op de vraag of de sociale wijkteams de (eigenaardigheden in de) samenleving zullen accepteren of gaan proberen te vormen.

Da's niet zo'n vreemde gedachte. Het zijn grote geïnstitutionaliseerde hulp- en dienstverleners waarover we het hebben. Die kennen protocollen en verhoudingen. Die kennen (interne) verantwoordingssystemen. Die kennen - bewezen - hun potentiële klantpopulatie niet echt goed.

Sociale wijkteams moeten het sociale weefsel onderhouden en verstevigen. Dat zijn, denk ik, vooral al die informele netwerken en initiatiefjes. Dat weefsel bestaat níet 'vooral uit wijkverenigingen en andere formele verbanden'. Dergelijke verbanden zijn eerder de tegenspelers van de instituties; ontstaan ook vanwége die instituties (omdat er bijvoorbeeld geld te halen valt). De vuistregel 'als je wordt bejubeld door de gevestigde partijen bén je zo'n partij geworden' klopt.

Nog complexer wordt het als je je de samenleving voorstelt die je als SWT wordt geacht te faciliteren. Die lijkt geordend, maar is het niet. Gedrag en ideeën accepteren, is iets heel anders dan die trachten te beïnvloeden, laat staan sturen.

Dat lijkt mij dus de grootste angst. Dat er weer een laag bij komt die het goede met je voorheeft, maar feitelijk ook heel makkelijk kan doorschieten in normeren. Kijk, die rare snuiter die op straat loopt, hoeft helemaal geen GGZ-cliënt te zijn.

De wijk krijgt ogen en oren door de wijk zélf in te schakelen. Da's een pracht recept voor (dodeljk verstikkende) sociale controle. Dat iedereen, met alle goede bedoelingen, anderen gaat beoordelen op hulpbehoevendheid. Er is zelfs al een gemeente waar dat formeel is gemaakt. Daar zijn vijftig wijkbewoners 'ogen en oren'.

Da's het verschil. De aandacht voor de ander wordt georganiseerd. De aandacht voor de ander is niet oprecht in de zin vanzelf ontstaan.

Maar goed. Laat ik de teams een kans geven. Wellicht zitten er wel teams tussen die echt grenzendoorbrekend zullen blijken te zijn. Dat zou mooi zijn.