De essentie van informatieoorlog

Ondanks dat ik wist dat er een wezenlijk verschil is tussen een afbeelding en zijn origineel, was ik diep onder de indruk van dat verschil. De reden is eigenlijk heel eenvoudig. Ik zag een schilderij. Een schilderij dat, in woorden beschreven, een blauw vlak is. Hoe moeilijk kan dat zijn?

Dit is het:

"Untitled blue monochrome2". Licentie Public domain via Wikimedia Commons.

In het Stedelijk Museum in Amsterdam een ander blauw doek van dezelfde kunstenaar: L’accord bleu van Yves Klein.

Het is alweer meer dan een jaar geleden dat ik het doek zag en werd verpletterd. Niks blauw vlak. Ja, het is een blauw vlak, maar het lijkt te leven! Het is het beroemde ultramarijnpigment van Klein: International Klein Blue. In feite doen afbeeldingen beide werken he-le-maal geen recht. Kunstkenner ben ik niet. Mijn oordeel is voor honderd procent gebaseerd op míjn ervaring, míjn gevoel. Mijn vooroordeel was dat zo'n eenvoudig blauw vlak toch niet echt moeilijk moest zijn weer te geven op, bijvoorbeeld, een computerscherm. Inmiddels weet ik dat dat dus níet (altijd) kan en dat een origineel onkopieerbaar uniek kan zijn.

Zulke ervaringen heb je wel meer. Dat je een origineel ziet, of hoort, en dat je denkt: 'Dat líjkt niet op de kopie!'. Nog afgezien van de omkering - de kopie lijkt niet op het origineel - is het wel een vaststelling waarvan je je kunt afvragen tot waar die geldt. Kopieën, van kunst, muziek, literatuur, teksten, analoge bronnen: daarvan weten we allemaal wel dat die inferieur zijn. Bij digitale originelen is dat al veel onduidelijker. Sterker, de veronderstelling dat digitale bronnen oneindig gekopieerd kunnen worden zonder kwaliteitsverlies is waar. Of ze ook met dezelfde kwaliteit overal getóónd kunnen worden, is een andere vraag. Op een waardeloze monitor zal zelfs het allerscherpste fotobestand er erbarmelijk uitzien, ondanks de identieke code.

Maar voor dat doek van Klein staand, bekroop me weer de gedachte: er is een onderscheid tussen de twee werelden die we 'de echte' en 'de digitale' noemen. Dat schilderij was niet in al z'n facetten te reproduceren. Je kunt er wel een indruk van krijgen, een impressie. Maar dat essentiële effect, dat overdonderend blauw, dat kunnen we niet overbrengen.

Een Belg, ene Magritte - ben ik groot fan van - wees daar al op: het bedrieglijke van waarneming en interpretatie, van onze gedachten. We denken (te) snel te weten wat we zien, horen, voelen of ruiken. En dat is de 'echte wereld'.

De vraag is of we in 'de digitale wereld' diezelfde misleiding niet ook ontmoeten, maar dan nog sterker. Want niet alleen misleidt onze geest ons, maar mogelijk ook de schepper van de digitale werkelijkheid. Da's niet per sé een zorgwekkend idee. Het is wel iets waar we alert op moeten zijn: er is geen ijkpunt voor waarheid in 'het digitale'. Je bent aan jezelf overgeleverd, je eigen gezond verstand en kennis.

Dan zit je ineens van een blauw vlak middenin de essentie van een informatieoorlog, de zoveelste.