Tegelijk voor- en achteruit

Vandaag was ik in Leiden aanwezig bij een 'publiekssymposium', het vijfde alweer. De titel: Human potential: Optimaliseer jezelf, train je hersenen. Negen hoogleraren deden zo'n 800 aanwezigen kond van ontwikkelingen op hun vakgebied die te maken hebben met human potential, vertaald als vitaliteit. Een - vrij beperkte - reportage vind je bij VOLnieuws, de regionale nieuwswebsite.

Het is goed te zien dat eindelijk wordt erkend dat gezondheid, een belangrijke factor in het licht van vitaliteit, niet generiek te benoemen is. Gezondheid en ook vitaliteit zijn individueel bepaald. Voor de regelmatige lezers van dit blog is dat geen ontdekking. Het wordt hier al langer beweerd. Wat voor de een positief is, kan dat voor de buurman niet zo zijn. We zijn uniek, en slechts in beperkte mate vergelijkbaar. Ja, dat geldt voor meningen, gevoelens of voorkeuren, zul je zeggen. Welnu, de wetenschap weet nu dat het ook geldt voor gedrag dat (deels) wordt opgeroepen door chemische reacties. Het pilletje dat bij de een goed werkt, hoeft dat niet per definitie - in een vergelijkbare situatie - ook te doen bij een ander.

Het is wel iets om bij stil te staan.

In de huidige tijd horen wel overal om ons dat we te maken hebben met innovaties die ons leven ingrijpend zullen veranderen, zeker in het gezondheidsdomein. Dat zal wellicht ook gebeuren. Maar wie weer eens hoort hoe medische ontwikkelaars daarin staan, houdt de overdrachtelijke slag om de arm. Het gaat nog heel lang duren.

Wat techpredikers bijna altijd ontbreekt, is vakkennis van het betreffende domein. Zonder rekening te houden met de restricties die wellicht daaruit voortvloeien worden toekomstbeelden vrijblijvend. Dan gaan robots ons op vrij korte termijn helpen en op middellange termijn worden bestuurd door hersengolven. De eerste voorbeelden zijn er immers al.

Die eerste voorbeelden zijn echter in onze lekenogen indrukwekkend, maar vaak nog niet meer dan vingeroefeningen. Vooral de hersengolvenbesturing heeft iets verleidelijks en komt geregeld om de hoek. Vandaag bleek weer 's hoe ver die nog zijn.

We kunnen met hersenactiviteit machines bedienen. Dat is zo. We weten ook vrij goed welk gebied van de hersenen wat doet. Maar we weten ook dat hoe nauwkeuriger we kijken, hoe complexer en gedetailleerder die bediening werkt. En vooral: hoe persoonlijk. En dan hebben we het nog niet eens over het niet kunnen determineren uit hersengolven of we aan een hamburger of aan een pizza denken als we aan voedsel denken, zoals één van de hoogleraren, eufemistisch 'een internationaal vermaard deskundige', zei.

Dat het nog een tijd gaat duren heeft met het verkrijgen van die kennis te maken. En met de eisen die men stelt. Er moet ook bewijs zijn dat die aansturing klinisch werkt, dat ze generiek is, dat ze 99,9% betrouwbaar werkt. Het mag niet zijn, zoals nu nog gebeurt, dat de door een ALSpatiënt met hersenactiviteit bestuurde robotarm plots gaat zwenken en zwaaien, omdat de aandacht verschoof.

Die erkenning van de unieke mens is mogelijk een nog grotere verandering dan de technische snufjes en deeloplossingen. Het betekent dat de medicus (weer) vakman moet worden en minder technisch specialist of operator. De chirurg kan dat nog worden, maar de internisten en de oncologen niet. Sterker, die laatsten zijn al geconfronteerd met de per patiënt unieke medicatiemix.

Ooit weleens bij stilgestaan dat wij, westerse werelden, wel eens een fasewisseling kunnen doormaken die ons dan wel op een technisch hoger level laat leven, maar met dezelfde onbekendheden die de chirurgijn had aan het eind van de middeleeuwen? Vooruitgang én achteruitgang in een. Fascinerend.

Het leven bestaat niet

Het was de zitting van de klachtencommissie die 't 'm deed. Jammer genoeg mag ik niets over de inhoud vertellen. Maar de geagegreerde waarneming wel. Die is onherleidbaar.

Het gaat over realiteit. Waar we tegenaan liepen, was iemand die een eigen interpretatie gaf aan begrippen en verhoudingen. Da's gewoon een waan, zul je zeggen. Zoals een schizofreen in z'n psychoses leeft totdat medicijnen dat stoppen. Zulke mensen zijn 'gewoon raar' omdat je ze niet kunt volgen.

Om iemand te kunnen volgen, zul je 'm moeten begrijpen. Een dooddoener. Hoe vaak die dooddoener - met andere woorden: 'n algemeen bekend gegeven - tot verwarring leidt, weten we allemaal. Subtiliteit uit je taal halen, is de kans op ellende vergroten. E-mail, flame wars, tweets: steeds korter, sneller en confronterender. Als je die wereld goed begrijpt, realiseer je je dat en waak je voor lange tenen.

Het zijn dus niet 'alleen maar rare mensen' die afwijken. We leven allemaal in onze eigen definitie.

Vandaag ging dat even mis omdat de werelden geen kontakt maakten. Gelijke begrippen werden van een andere, soms tegengestelde, inhoud voorzien. Dat zou je ook kunnen terugbrengen tot een machtsvraag: wie bepaalt hier de orde?

Veel leuker is het eens stil te staan bij dat beeld van eigen werelden.

Grote delen van onze werelden zijn immers constructen, door onszelf bedacht-gemaakte systemen. Maar als je iets construeert, kun je het ook deconstrueren!

En als dat zo is, is de vraag aan de orde hoe onwankelbaar 'werkelijkheid' is. Die is 'gewoon' aanpasbaar. Dat opent de mogelijkheid van gedachtenexcercities over de mogelijkheden.

Waarom dénken we problemen niet weg?

Een variant op het Ethisch Reveille van Lubbers en Balkenende of de oproep tot uitgeven van Rutte. Hoe je het wendt of keert; die ideeën hébben een kern van waarheid. Het zíjn constructen en beïnvloedbaar. Maar niet 'op commando'.

Da's jammer.

Er is een fysieke wereld en een in je hoofd. Ofwel: als je om je heen kijkt, zie je geen crisis, geen spanning, want die zijn niet zichtbaar. En als je die denkbeelden kunt beïnvloeden?! Bijvoorbeeld door níet mee te gaan in de schets van je baas hoe slecht het gaat en jij dus harder moet werken. Dat is een projectie van een eigen interpretatie -slecht gaan- op de fysieke wereld -jij moet harder werken. In de fysieke wereld hebben we te maken met gevolgen van dénkbeelden.

Je moet je eens voorstellen wat we allemaal zouden kunnen oplossen door en masse een andere positie te kiezen, 'gewoon' van denkbeeld veranderen.

Wat zou er veranderen als we allemaal gaan doen waar we zélf energie uit putten, bevredigend vinden? Wat als we niet meer 'voor een salaris, voor geld' werken, maar voor waardering?

Zal onze energie in een soort stabiele balans komen waarin al het werk dat móet worden gedaan, wordt gedaan? Zal het dan geen nut meer hebben om van alles en nog wat te hébben, omdat dat wat je nodig hebt al beschikbaar is? Zal autarkie en kleinschaligheid de norm worden?

Of zullen de 'wolven', de 'haviken' en 'bloedzuigers' hun kans zien en de samenleving nog meer oorlog bezorgen en leegzuigen?