De werk-naar-werk mythe

Hoe langer ik erover denk, hoe meer mensen ik spreek en hoe langer ik er zelf mee wordt geconfronteerd, hoe meer ik er van overtuigd raak dat het een mythe is.

Het is onzin dat het een slechte zaak is als je niet vanuit werk naar ander werk overstapt of solliciteert.

Voor een werkgever is het wel een voordeel. Werknemers in dienstverband zijn geconditioneerd. Veruit de meeste werken nog steeds in een hiërarchische bevelsstructuur, alhoewel veel bazen van zichzelf menen 'sociaal', 'menselijk' of zelfs 'maatschappelijk verantwoord' te ondernemen. Maar uiteindelijk gaat het om maar één hachje, niet dat van de werknemer.

Werknemers búiten die structuur - ZZP-ers met name - zijn niet onderhevig meer aan die conditionering. Zíj zijn er om hun werk goed te doen én hun eigen belang te bewaken. Dat betekent onderhandelen. Alhoewel dat in de huidige economische situatie makkelijk moet gaan, is het wel zo dat een snel groeiende groep werknemers aan het ontstaan is die, ná de recessie, geroken hebben aan die zelfstandigheid. In 'Nederland dienstenland' kan dat nog weleens verrassend gaan uitpakken.

Hoe kortzichtig werkgevers (kunnen) zijn, vind ik blijken uit geluiden die geregeld opduiken als dat 'werklozen geen ervaring meer hebben', dat 'ouderen een te groot risico vormen'. Als jij dat denkt, moet je eens zelfkritisch naar je denkbeelden kijken.

Geen ervaring? Nee, de machinebankwerker die maanden thuis zit, zal inderdaad een deel van zijn handvaardigheid kwijt raken. Maar, met als fietsen, dat heeft hij of zij binnen een week weer in de vingers.

Voor iemand die in de dienstensector werkt, ligt het echter anders. Die zal juist béter kunnen zijn dan de zittende werknemers. Die kans is echt niet ondenkbaar. Ga maar na.

Binnen veel organisaties zijn de declarabele uren het enige en alles waar alles om draait. Netwerkcontacten, conferenties, vakliteratuur? Niet declarabel. Liever dus zo min mogelijk tijd in steken. Het heeft mij een poos verbaasd hoe het toch kwam dat bijna alle innovatie-kennis búiten de grotere organisaties zit, bij ZZPers en start ups. Dit is een deel van de verklaring: de mensen die er werken, wéten helemaal niet veel en krijgen evenmin de ruimte om dat niveau te halen. Mijn cynische helft ziet een beeld opdoemen van personeel dat als een vrucht wordt leeggezogen en dan weggegooid. Ik ben bang dat dat beeld klopt.

Om die ontwikkelingen bij te houden - je vakkennis - heb je tijd nodig. De tijd dat de toegang tot die vakkennis werd beheerst door de werkgevers, ligt ver achter ons. Dure tijdschriften, een bibliotheek, kostbaar conferentiebezoek? Zij maakten dat mogelijk. Maar zo ligt het niet meer dankzij met name het Internet en vooral sociale netwerken. Heel erg veel informatie is nu vanuit de spreekwoordelijke leunstoel bereikbaar. En hét grote verschil is dat werknemers in loondienst een heleboel mínder tijd hebben om daarvan op de hoogte te blijven dan andere groepen; zoals werklozen en sommige zelfstandigen.

Geen werkgever die - echt waar - vond 'literatuur bijhouden doe je maar 's avonds. In je eigen tijd'. Dan snap je er bar weinig van. Dan bén je zo'n sinaasappeluitperser. Ik ben er bijna van afgekickt en weer aan het lezen en kennis vergaren geslagen. Juist omdát ik níet van werk naar werk ga.

O, en dat 'ouderen zijn een te groot risico'?! Heb je je al gerealiseerd dat in die leeftijd de stress, zorg en uitval(!) vanwege kinderen en andere perikelen voorbij is? Ooit bij stilgestaan dat dit de flexibelste mensen zijn, omdat ze weer 'ongebonden' zijn en ervaring hebben?

Mythes; net als legendes en sprookjes zijn ze niet waar. Als ze goed worden verteld, zijn het spannende verhalen. De wolf ís niet uit op mensenvlees, terwijl teveel Roodkapje je dat wel doet geloven.

Open brief aan de wethouder Werkgelegenheid

Geachte heer, mevrouw,

U heeft de oplossing zelf in handen. Waarvoor? Laat ik proberen dat uit te leggen.

Naar alle waarschijnlijkheid droomt u 's nachts dat uw gemeente bruist van energie. Voor uw geestesoog ontrolt zich het beeld van een nijver volkje. Enthousiaste ondernemers haasten zich door de straten. Met een tevreden glimlach. De hele stád straalt dat optimisme uit.

De ochtend is dan wat minder. Leiden is in last. Nederland luidt de noodklok. De economische motor hapert, stottert, stagneert. De energie vloeit weg uit uw gemeente.

Wat te doen?

Een belangrijk deel van de oplossing ligt in uw gemeente voor het oprapen. Menskracht die te gebruiken is en die feitelijk al is bekostigd waardoor ze min of meer gratis is.

In Leiden is pas een actieplan gepresenteerd om jongeren aan het werk te krijgen of (bij) te scholen. Dat is allemaal niet bijzonder. Ook niet zo heel bijzonder, maar wél belangrijk om vast te stellen, is dat Leiden en zijn partners een dynamische aanpak kiezen. De jonge werkloze en zijn mogelijkheden zijn leidend. Oplossingen moeten daarbij aansluiten, ook onorthodoxe. Maakt u zich, als bestuurder, geen zorgen dat dat 'u vraagt, wij draaien' wordt in Leiden; de inspanning zal van twee kanten moeten komen.

U beschikt over deskundigheid in uw gemeente, die níet wordt benut. Energie die weglekt en ervaring die verstoft raakt. Waarom die niet aangesproken in het belang van uw lokale economie en van de betrokkenen?

Het eist wel wat lef. Maar 'wie niet waagt, die niet wint' is niet voor niets een wijsheid.

Uw gemeente herbergt een aantal 55plussers, die in de systemen van het UWV zijn terecht gekomen. Mensen waarvan duidelijk is dat het voor hen uitermate moeilijk is weer een plaats te vinden in loondienst. Mensen ook die wel werk- én levenservaring meebrengen. Mensen die niet zo snel meer in paniek raken of onder de indruk. Mensen die kunnen relativeren.
En u weet net zo goed als ik dat dat niet hetzelfde is als 'Ja, maar...'-denken of 'niet met de tijd meegaand'. Ook u weet dat dat een leeftijd-ónafhankelijke mindset is. Of heeft u nooit gehoord van de vroegoude jongere, de antipode van Koos Koets?

Al die energie komt uw richting op. Ná de periode onder de hoede van het UWV zal een fors aantal via IOW of WWB uw verantwoordelijkheid worden. U gaat er een kostenpost bij krijgen de komende jaren.

Een kostenpost?!

Ik zeg: draai het om. U heeft ineens de beschikking over een impulskracht. Als u slim bent en slim opereert, kunt u een stevige zwengel geven aan uw lokale economie.

Waarom geeft u al die oudere werklozen - laten we het beestje bij z'n naam noemen - niet de ruimte om zich maximaal in te zetten? In te zetten voor uw samenleving.

Natuurlijk, het is niet politiek-correct te accepteren dat mensen niet meer in loondienst zullen werken. Maar het ontkennen, is niet alleen het ontkennen van de werkelijkheid; het is ook het doodslaan van energie omdat men wordt verplicht energie te steken in zinloos tijdverdrijf: het met alle geweld vinden van een betaalde baan.

Als u het lef en de visie heeft: waarom zo'n groep niet ontslaan van die verplichting en via individuele gesprekken nagaan waar ze aan de slag kunnen. Niet dwingend, maar hen faciliterend. Voor de een zal dat vrijwilligerswerk zijn en voor de ander het begeleiden van beginnende ondernemers. De een zal ondersteunend kunnen zijn in het onderwijs en de ander een poging willen doen tóch ZZPer te worden. Er zullen ook dure externe adviseurs vervangen kunnen worden.
Maar laat ze dat dan dóen. Zonder de dreiging een uitkering te verliezen of belemmeringen in het aantal uren.

U bent niet voor niets wethouder. Waarom niet met het UWV onderhandelt over het al eerder kunnen inzetten van die groepen? Waarom niet een poging gewaagd het UWV te bewegen te investeren in úw toekomstige medewerkers? Waarom niet de minister overtuigen van een flexibele oplossing voor oudere werkzoekenden die ook nog eens maatschappelijk rendement oplevert? De báten komen uw kant op.

Met vriendelijke groet,
Jan van der Sluis

PS
meneer Jan-Jaap de Haan, wethouder in Leiden,
míj kunt u bellen om dit eens verder uit te werken. En ik ken nog wel mensen in Leiden die geïnteresseerd zijn.

Argumentenhobbyist

Minstens twijfelachtig. Maar ook teneurzettend, tendentieus. Je komt die mening, die artikelen geregeld tegen. Wil je gelijk krijgen, dan kun je altijd proberen je gelijk te máken. Vaak valt er doorheen te prikken; verkeerde aannames, logische fouten of ronduit geconstrueerde verbanden.

Vanochtend, zaterdag 1 december, stond in de krant een stuk over 'de oudere werkloze'.

Eerlijk gezegd, weet ik niet of ik het artikel niet gewoon tendentieus zou moeten noemen en negeren. Dat immers is ons altijd geleerd: wees de wijste en zeg niets. Maar ja, dan blijft zoiets onweersproken. En omdat de schrijver directeur is van een groot bedrijf dat zich specialiseert in argumenten leveren, lijkt het me des te relevanter mijn vraagtekens toch maar te benoemen.

Het begint al met de insinuatie dat de schrijver 1500 oudere werklozen heeft gesproken. Dat is dus niet zo. Hij zegt het zelf ook al: wat klopt, is dat hij - op uitnodiging van het UWV - drie maal 500 mensen toesprak. Tja, of dat op enige manier kan worden vertaald naar 1500 werklozen "spreken"...

De mensen die hij toesprak, waren daar op uitnodiging van het UWV. Inderdaad de organisatie waarvan je afhankelijk bent en die je uitkering betaalt. Terecht stelt de schrijver vast dat dat wellicht heeft uitgemaakt. Een 'uitnodiging' van een organisatie met de naam 'bureaucratisch en weinig menselijk' te opereren, leg je inderdaad niet onnadenkend terzijde. Daaraan geef je gehoor.

De manier van informatievergaren voor het artikel, is ook twijfelachtig. De gestelde vraag werd met handopsteken beantwoord door de aanwezigen. Inderdaad, zoals de schrijver terecht stelt: helemaal niet wetenschappelijk. Sterker, helemaal nietszeggend. We weten uit het wetenschappelijk onderzoek inmiddels dat die context nogal bepalend is: naast groepsdwang heb je ook nog eens te maken met sociaal wenselijke antwoorden.
En heb je weleens opgestoken handen geteld? Eerst een schatting maken en dan goed tellen. Moet  je eens nagaan hoe ver je er naast zat.

<a href="http://medunkt2011.files.wordpress.com/2012/12/20121201-194310.jpg"><img src="http://medunkt2011.files.wordpress.com/2012/12/20121201-194310.jpg" alt="20121201-194310.jpg" class="alignnone size-full" /></a>

De vragen die zijn gesteld, zijn ook interessant. Wil je aan het werk? Accepteer je daarvoor een lager loon, een andere functie, een langere reistijd? Geen idee of dit de precieze formulering was, maar wat ik wel weet is dat het nogal uitmaakt hóe die vragen zijn gesteld.
Dat mensen weer aan het werk willen, is geen verrassing. Interessanter is wat zij daaronder verstonden op dat moment. Datzelfde geldt voor de opvolgvragen: een andere functie? Maar natuurlijk, een leuke baan slaat niemand af.
Zorgwekkend wordt het als de indruk ontstaat dat werklozen hun eisen naar beneden bijstellen op een manier die neerkomt op een cumulatie van negatieve gevolgen. Voor een leuke baan accepteert (bijna) iedereen een langere reistijd. Je gaat er op vooruit en weegt af. Een leuke baan in een nieuwe sector: idem dito. Een lager salaris is ook voor veel ouderen akkoord, mits nietnonder het huidige niveau zakkend.
Een groot probleem ontstaat als een plaatje wordt geschetst waarin men geen enkel probleem heeft met de cumulatie: en minder inkomen, en verder reizen, en een lagere functie, en in een andere sector. Dát is baarlijke nonsens; ik ken in mijn omgeving geen enkele oudere werkloze die dát ook maar overweegt. En ja, ik sprák er een aantal. Van de páár die een baan vonden, is duidelijk dat zij onder geen beding onder het financieel niveau zouden zijn gaan werken van hun uitkering. Zoals eentje zei: "Het is echt een enorme stap terug, maar het is daarna geen reden om nóg verder in de shit te zakken. Werkgevers willen wel mijn ervaring en kennis, maar daarvoor niet betalen. Daar pas ik voor." (kok, 56 jaar)

Wat heeft die directeur nu eigenlijk? We weten inmiddels dat veel mensen inmiddels ook de uitweg zoeken van ZZPer. Zeker ouderen lijken die weg te kiezen, omdat allerlei duurbetaalde adviseurs bereid zijn te adviseren dat je 'je eigen kracht, talent en ervaring op die manier kunt benutten'. De mensen in de zaal waren vast merendeels degenen op zoek naar een baan in loondienst.

Waaraan ook geen recht wordt gedaan in het artikel, is de manier waarop werklozen óók hun tijd (zouden kunnen) vullen: maatschappelijk verantwoord en zinvol vrijwilligerswerk. Voor de zoveelste keer wordt die categorie overgeslagen. Daarmee wordt eerder iets gezegd over het paradigma van waaruit de schrijver denkt dan over de werkloze. Voor iemand die beweert argumenten te kunnen leveren, geen goede zaak... in míjn ogen.

Natuurlijk. Zo'n directeur is niet gek. Alles wat hij aan empirisch zwak materiaal gebruikt wordt als zodanig benoemd. Maar dan is het dus wél gezegd. En op die 'feiten' wordt dan de conclusie gebaseerd: "Dit heeft gevolgen, denk ik, voor de manier waarop werkloze 55-plussers aankijken tegen (nieuw) werk." Maar dat neemt niet weg dat de onderbouwing zelfs een eerstejaars student onwaardig is.

Ik heb in een grijs verleden - wél echt wetenschappelijk - onderzoek gedaan naar (langdurig) werklozen. Een conclusie was dat die groep divers is. Een deel redt zich, een deel niet. Er zijn mensen die alles aanpakken als ze maar bezig kunnen zijn. En er zijn er die eisen stellen. En ja, er zijn ook mensen die het wel best vinden zo. Dat was een minderheid.
In die situatie is volgens mij niet veel veranderd. We zijn nog steeds niet over één kam te scheren. En ook de ambities en mogelijkheden wisselen. Wat ook niet veranderde: het idee dat je met een uitkering niet bent gedegradeerd tot een willoos ding.

Wat mij zo verbaast, is dat er een uitermate vreemde situatie wordt gecreëerd door de instanties en de overheid waarin het initiatief bij mensen wordt doodgeslagen. Een situatie waarin betaald werk het summum is en waardoor jongeren en ouderen elkaars concurrent worden in een langzaam droogvallende visvijver. Ooit gezien welke slachting dan wordt aangericht?

Mijn pleidooi zou zijn om vooral te focussen op  initiatiefbereidheid. Bij de één zal dat richting een betaalde baan in loondienst zijn, een ander zal zelfstandige willen worden, maar een derde kan heel goed nuttig zijn door vrijwilligerswerk. En dat mag je ook best vragen als tegenprestatie. Maar zoals het nu gaat, slaan we die initiatiefbereidheid helemaal dood.

Mocht je het artikeltje willen lezen wat me aan het reageren zette; het staat in één van de grote ochtendkranten - maar niet degene die afgeeft als je je kont er mee afveegt - op pagina 21.