De ontwrichtende buitenstaander ontdekt

Je zult dit hele blog moeten lezen om het plan terug te vinden. Goede zoektermen helpen je vast wel. Wat ik wil zeggen: ik ga het hier niet nog 's beschrijven.

Grof geschetst: ik ben een paar jaar terug begonnen met het warm maken van mensen voor m'n projecten gericht op het (re)activeren van mensen. Dat mag je lezen als losweken uit de bestaande conventies, zoals dat betaald werk en geld bepalend zijn (voor je identiteit). Kul. Ook jij hebt veel meer in je dan dat dagelijks werk.

Vandaag heb ik, samen met een groepje gelijkgezinden, weer een stapje gezet. Op onze leeftijd gaat het allemaal weloverwogen, zullen we maar denken.

Het stapje is een belangrijke. We hebben er iemand met verbeelding - bijna - bij betrokken. Niet de verbeelding die ook ik heb, maar de verbeelding die een theatermaker heeft. Die belangrijke vraagstellende en ontwrichtende verbeelding die nodig is om te komen tot vernieuwing.

De vernieuwing die we zoeken, is ingrijpend. Dat kan alleen als je in staat bent bestaande normen en perspectieven (even) los te laten. Even je fantasie aan te spreken en díe beelden realiteit proberen te maken.

Hoe zou het zijn als.....

Er komt iets moois uit. Of het nu in het kader van het ene of van een ander idee gebeurt, maakt niet eens uit. Maar we hebben wel iets gevonden waarmee we de kokosnoot van sociale dwanggedachten kunnen open breken. Daar gaat 'de samenleving', in mijn geval de stad Leiden, veel voordeel uit putten. Als ze zichzelf de kans geven het te zien en snappen.

Het grootste deel van mijn loonvormende leven heb ik me daarvoor geïnteresseerd: het scheppend vermogen van mensen dat we soms creativiteit en soms innovatie noemen. Daarover circuleren talloze verhalen, theorieën, onderzoeken, oordelen. De bekendste is wellicht dat goede ideeën op onverwachte momenten komen: onder de douche, op de hei, kreunend op het toilet. Dat kán. Maar creativiteit is zelden een solo-actie. Het vereist groepsdynamiek en werken. Let maar op: in groepen ontstaan de ideeën op basis van wat anderen zeggen of doen.

Dat is volgens mij de crux of de belangrijkste factor: meerdimensionaliteit.

Dus verkondig ik al jaar en dag dat ieder bedrijf dat beweert aan innovatie te doen "een idioot" in dienst moet hebben. Dat is overdrachtelijk bedoeld, zoals je vast begrijpt. De essentie is echt niet hogere wiskunde: zorg voor diverse perspectieven die met elkaar in gesprek zijn.

En dat me de meeste bedrijven een partij moeite.

Het denkraam is volslagen verkeerd. Veel managers denken op veel te korte termijn en in oppervlakkigheden. Alsof het een kwestie is van ingrediënten samenvoegen tot een meesterwerk leidt. Meesterkok wordt je door vlijmscherpe messen en de beste, verse ingrediënten.

Terwijl creativiteit en innovatie juist opbloeien in de randen van crisis en conflict.

Stuit ik me vandaag dus op een oude blogpost van Bob Sutton: Twelve Weird Ideas That Work.


Weet je. Ik zet er een punt achter. Dit is het. Hierom gaat het.

Vandaar dat veel bedrijven het niet lukt en ik veel verwacht van ons vandaag gemaakte contact.

Fantasie niet nodig

Ik ben overtuigd. Fantasie verdwijnt.

Wat klets je nu?

Nou. Dan moet je dat onverslaanbare Tegenlicht, van zondag 9 maart 2014, maar eens terug kijken. Die ging over de vraag Hoe echt is echt?. Da's een enorm onderwerp en, eerlijk is eerlijk, deze aflevering is een voorbeeld van een iets grotere mond dan de maag: teveel hooi op de vork, dus.

Dat neemt niet weg dat er zat interessants is.

Wat te denken van Next Media. Dat bedrijf 'visualiseert nieuws'. Het is nog niet zo ver, maar over een tijdje kun je 'gewoon rondlopen' in het nieuws: rondkijken bij een kettingbotsing, rondkruipen in het karkas van een neergestort vliegtuig, neuzen op de moordplek, en naast de persident van de VS staan. Of in het publiek, natuurlijk.

Ik vind het nog steeds één van de angstwekkendste ontwikkelingen die we doormaken vandaag de dag: het verdwijnen van fantasie.

Moet je eens denken. Ooit waren er de verhalen die werden verteld. Zo onbetrouwbaar als de neten, want de verteller vertelde iedere keer andere versies en de luisteraars vertelden weer andere variaties verder. Met de boekdrukkunst verdween dat probleem grotendeels (wist je dat de monnikken die in de periode daarvoor manuscripten overschreven daarin soms eigen aanpassingen maakten?). Het verhaal lag vast in meerdere identieke kopieën. En zo verder.

Wat in die reeks vermindert is verbeelding. De verteller riep een beeld óp, maar liet de constructie daarvan aan de luisteraar over. De gedrukte tekst vermindert de vrijheid van Fantasie nog meer; de beschrijvingen worden gedetailleerder en de lezer meer en meer bij de hand genomen. Met media als televisie is het weer een stap minder. Nu zíe je zelfs wat Fantasie had moeten doen. Nóóit zie je een verbeelding in film of op tv van jóuw fantasie. Jouw beeld van Harry Potter was een ander dan het figuur dat in de film figureert.

Dat is essentieel. Fantasie wordt vervangen door de realiteit van een ander.

Nu dus de verbeelding van nieuws. Dat kán niet. Hoe je het ook bekijkt, in alle gevallen is het een interpretatie. Misschien dat het nog enigszins mogelijk is de fysieke omgeving neutraal weer te geven, maar iedere sociale actie is een interpretatie. Daarvan moet je je bewust zijn (vandaar dat Tegenlicht een belangrijk onderwerp bij de kop had met de vraag wat dan écht is).

Het grote verschil is dat je niet in de overwegingen en historie van subjecten, mensen kunt hebben. Anders gezegd: je kijkt naar de oppervlakte, naar het zichtbare. Een kopie van een kunstwerk laat je naar een afbeelding kijken, hoe goed ook. Rondlopen ín een omgeving? Onzin, je kijkt naar een continue schérm, zonder emotie, zonder toeval of chaos.

Belangrijker is wellicht wat de gevolgen van verminderende invloed van Fantasie zijn. Die gaan ver, net als het verdwijnen van de bij zoiets is als die spreekwoordelijke vlinder die een orkaan veroorzaakt. Over chaostheorie, waar die vlinder iconisch voor is geworden, gaan we het niet hebben, maar wel over het effect.

Fantasie stuwt nogal wat voort. Géén van de grote en kleine uitvindingen zou zonder Fantasie tot stand zijn gekomen. Geen van de dromen van een betere wereld zouden zijn ontstaan (en evenmin die van de dictator en totale alleenheerschappij). Dan heb jij ook geen mogelijkheid even te ontsnappen uit de werkelijkheid. Dan word je gevangene van het dagelijks leven, vaak 'werk'. Dan is het maar de vraag waarom je nog zou nadenken over andere zaken. Dat leidt immers alleen af van jouw functie.

Wat ís jouw functie eigenlijk?!

Een Leids moment

Meer herfst dan winter. Het waait en het regent af en toe. En het is niet eens echt koud. Desalniettemin is het begin januari. Da's toch echt winter.

Ook in Leiden is het vrij beroerd weer. Een stevige wind briest door de stegen en straten. Hier horen zinnen bij als: de mensen spoeden zich naar huis; de kraag van de jas hoog opgetrokken, de blik op oneindig.

Het is de tijd van de korte dagen. De duisternis valt snel en haast plots in. Pechhebbenden zien dezer dagen het daglicht niet. Zij gaan in de duisternis weg en komen in de duisternis weer thuis.

De binnenstad van Leiden is in deze tijd van het jaar op z'n mooist. Niet omdat die binnenstad zo mooi is. Of omdat ze zo mooi is opgesierd met feestverlichting. Nee, op zichzelf ís de binnenstad niet eens mooi. Het is een verzameling monumentale - soms mooie - oude gebouwen. En die feestverlichting past in ieder koopcentrum rond de feestdagen.

Nee, dat allemaal is het niet waardoor de binnenstad zo mooi is.

Dat zit 'm in momenten, flitsen. Je zult het vast in meer gemeenten kunnen ervaren, maar een oude binnenstad geeft je (mij) meer kansen. Stomweg omdat er meer mogelijkheden zijn.

Hiervoor:

om een uur of half zes 's middags kom je de supermarkt uit. Die is eigenlijk al op de rand van de historische binnenstad gelegen, de begane grond van een voormalig fabriekspand gebruikend. Binnen was het nog druk. Buiten valt het mee. De meeste klanten zijn vanwege het weer snel op weg naar huis gegaan. Voor de deur staan de fietsen te wachten; rode batterij-achterlampjes vaak nog aan.

Naast de supermarkt is een steeg. Daarvan heeft Leiden er zat, evenals hofjes. Zijn stegen bij daglicht vaak gribussen, de donkerte geeft ze hun specifieke karakter. Soms worden ze griezelig, soms benauwend, soms bedreigend, soms ronduit mooi. Net als sneeuwdekken moffelt de donkerte de ongerechtigheden van de steeg weg.

Stap op de fiets, passeer de steeg, kijk naar rechts, en daar ís zo'n Leids momentje. Minder dan een seconde duurt, want dan ben je de steeg alweer voorbij en volop bezig met het verkeer en de laatste kilometer tot huis. Tegen de wind, uiteraard.

Dat korte moment is een soort foto. Het beeld van de steeg die uitzicht biedt op een donkere steenmassa: een oud herenhuis. In de gevel één verlicht raam. Dat straalt warm licht uit en geeft een inkijkje in het leven daar. Een jongeman kijkt naar buiten. Groene planten. Boeken en een bureau. Ramen, verdeeld in kleine vierkanten.

Even waan je je in een andere tijd. Dit zou zo het Londen van Dickens kunnen zijn. Het is Leiden. Het is 2014. En het bestaat alleen als flits.

Terug fietsen moet je niet willen en niet doen. In het verleden deed ik dat nog weleens. Dan is de magie van het beeld weg. Dan neem je de tijd en filter je alle projecties weg. Want in dat moment krijg je dan wel een beeld te zien; je vult het zelf ook in met gewenste elementen en 'herinneringen uit boeken', bijvoorbeeld.

Kijk, dát is Leiden. Dát is de kracht van zijn binnenstad. Dát is wat de bewoners meemaken. Omdat zij dagelijks de kans krijgen die flitsen te zien.

Als ze willen...

Cultiveer je jongheid...

Hoe vaak overkomt jou dat nog? Dat je een gevoel hebt dat je terugbrengt naar je jeugd. Een herinnering, dus.

Vaak?! Jôh, wees heel blij dat je dat hebt. Blijkbaar lukt het je een aanzienlijk deel van je jeugd vast te houden. Hopelijk ook de (onbevangen) creativiteit die daarbij hoort.

Vaak... zullen we, met die overdrachtelijke natte vinger, zeggen: zo'n één keer per maand?!

Mijn gok is dat het overgrote deel van de lezers van deze blogpost dat 'jeugdgevoel' zelden terugvindt. Mij overkomt het zo'n een, twee keer per jaar. Denk ik. Als ik het zou gaan bijhouden, kan het best weleens minder vaak zijn. Maar, inderdaad, ook meer. Wat ik het belangrijkst vind, is dat ik me steeds meer bewust word van die momenten.

In deze reeks heb ik al eens geschreven over de rol van geuren en geluiden die herinneringen oproepen. Vaak zijn dat een soort van flitsen. De geur is er soms maar heel even. Die momenten bedoel ik niet. Wel op de momenten die eigenlijk veel meer dan een momént zijn.

Vandaag woei het weer 's in Nederland. Tegenwoordig is stormachtige wind een storm en een storm zo ongeveer de aankondiging van het eind van de wereld. Een echte storm, strak boven 10Bft; die kennen we eigenlijk niet. Een 7-8Bft hebben we vandaag aan de westkust in de steden gehaald, misschien zelfs een magere 6-7Bft. Wat we wél erbij kregen, was de haast onvermijdelijke regen.

Dát zijn de condities voor zo'n reminiscentie-moment.

Dat je door de stad fietst. Een warme, waterdichte jas aan; een regenbroek; en waterdichte schoenen. Jou kan niets gebeuren: die diepe niet te ontwijken plas niet, zelfs een voorbijspattende auto niet.

Zo fietsend sluit je je af van de situatie. Niet dat je niet op het verkeer let. Het is meer dat je je immuun probeert te maken voor de natheid van de regen. De beste toestand is die waarin het je niet meer raakt; vijftien minuten later ben je thuis.

Een ideale conditie om je ineens je jeugd te herinneren.

Dat 'moment' duurt al snel een minuut of tien. De keren dat je met storm en regen naar school fietste. Dat je vóór de wind zeilend als een speer ging en haast de storm vergat. Zoals een zweefvlieger stilte ervaart omdat-i de snelheid van de wind heeft. De storm stuwt je voort. Af en toe een trap op de pedalen en daar ging je weer. In de wetenschap dat je 'm ook tegen zou gaan krijgen.

Met een capuchon op - wel áf zetten als je opzij moet kijken - komt daar ook nog eens het getik en gekletter van de regen bij. Nu je weet dat de regen je niet kan deren, krijgt dat geluid iets huiselijks. Alsof ze tegen de ruiten slaat en niet binnen kan komen. Alsof je in een slaapzak in een tent ligt en luistert naar het tentdoek dat door de regen wordt bespeeld.

Zulke momenten, dus. Wanneer iets onaangenaams als buiten moeten zijn in storm en regen, iets optimistisch krijgt. Omdat je ook op een andere manier, die van een jeugdige, kunt ervaren.

Goud waard.

De stem van de klok

Mijmeren is een goede gewoonte. Af en toe gewoon effetjes de gedachten de gedachten laten, of lekker op de flow van de gedachten meedobberen. Dagdromen heet het ook wel. En in veel boeken - romans alsook pedagogische handboeken - lijkt dagdromen in de categorie tijdverspilling te horen.



De discussie over de besteding van tijd en wat nuttig is en wat niet, laten we de discussie. Maar als je de kans krijgt te dagdromen... dóen! Het levert je rust op. Het levert je nieuwe ideeën op. Het stimuleert te fantasie, je verbeelding.

Zondagmorgen vind ikzelf een ideale mijmerochtend. Zeker als het nog slechter weer is. Je draait je nog 's om in een lichaamswarm bed.
In ons geval: er staat altijd een raam op een kier. Frisse lucht schijnt gezond te zijn. Of dat zo is, waag ik te betwijfelen. Maar van de frisse ochtendgeur word in elk geval ik meestal opgewekt.
Mijmeren in bed, op een zondagochtend, met vlagen frisse ochtendlucht die over je heen fladderen, en in de verte het geluid van kerkklokken.



Die kerkklokken doen 't 'm. Want ik woon in een stad met een eeuwenoude binnenstad. En daarvandaan komt het meeste gebeier. Liggend in bed kun je dan wegdromen op de gedachte dat ooit, eeuwen geleden, mensen diezelfde klanken hoorden. Mensen die deze klokken gebruikten om de tijd te bepalen, min of meer.

Een vervreemdend, en daarmee inspirerend, idee dat je luistert naar iets wat eeuwen en generaties overleefde. Als die klanken een geheugen hadden, zouden ze heel wat te vertellen hebben.